Thi hào Tố Như Nguyễn Du (1765 -1820 ) cho ra đời tập truyện thơ nôm “ĐOẠN TRƯỜNG TÂN THANH” đến nay trải qua hơn 200 năm. Tác giả khiêm nhường:
“Lời quê chắp nhặt dông dài,
Mua vui cũng được một vài trống canh”
Ai ngờ khúc tân thanh nhanh chóng phổ biến từ chốn bình dân thôn dã đến giới mặc khách tao nhân không dừng lại, nó vượt tử cấm thành chui vào cung vàng điện ngọc làm cho hai vua Minh Mạng, Tự Đức thích thú ngâm nga, phẩm bình. Cố đô Huế vẫn còn truyền câu:
“Mê chi bằng mê tổ tôm,
Mê ngựa thượng tứ, mê nôm Thuý Kiều”
Nghiệm lại cũng bởi giai nhân trong mười lăm năm đoạn trường phải lên kiệu hoa vu quy sáu lần nếm đủ thất tình, lục dục…
Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du
- Mã Giám Sinh
Kiều nhi đang sống trong cảnh êm đềm trướng rũ màn che, ôm ấp mộng đẹp sau buổi du xuân có duyên gặp gỡ chàng Kim. Bất ngờ đất bằng sóng dậy, gia đình bị thằng bán tơ vu hãm khiến cha già em dại bị tra khảo thiếu sống thừa chết. Trong lúc hoảng hốt Kiều liều bán mình lấy vàng lo lót chuộc cha. Mối lái đưa Mã Giám Sinh đến:
“Quá niên trạc ngoại tứ tuần,
Mày râu nhẵn nhụi áo quần bảnh bao …
Gã buôn người này đánh lừa gia đình Kiều, xin cưới nàng về làm thiếp nên:
…Mẹo lừa đã mắc vào khuôn,
Sính nghi rẻ giá nghinh hôn sẵn ngày…
Giai nhân lên kiệu hoa theo chồng với bao nỗi niềm hối tiếc:
…Biết thân đến bước lạc loài,
Nhị đào thà bẻ cho người tình chung…
Sau một tháng đoá trà mi hàm tiếu bị con ong mở đường đi lối về tan tác, Mã tú ông đã đưa Kiều đến lầu xanh của mụ tú ở Lâm Truy…
- Thúc Kỳ Tâm
Thuý Kiều nhục nhã, uất hận quyên sinh không thành. Nàng lầm mưu Sở Khanh dụ dỗ bỏ trốn, bị mụ tú bắt lại ép tiếp khách làng chơi… duyên may gặp gỡ:
…Khách du bỗng có một người,
Kỳ Tâm họ Thúc cũng dòng thư hương…
Thúc thiếu gia tuy còn là một nho sinh nhưng sớm ăn chơi nổi tiếng, nhân được theo cha đến Lâm Truy, chàng liền tìm đến lầu xanh mua vui. Mới gặp giai nhân, thiếu gia đã bị hớp hồn choáng váng :
…Lạ cho cái sóng khuynh thành,
Làm cho đổ quán xiêu đình như chơi…
Vốn xưa nay:… Thúc Sinh quen thói bốc rời,
Trăm nghìn đổ một trận cười như không …
Vượt qua lễ giáo, chàng Thúc tìm cách chuộc Kiều ra khỏi lầu xanh:
…Một nhà sum họp trúc mai
Càng sâu nghĩa bễ càng dài tình sông…
Cha già biết được hết lời khuyên răn, nhưng quý tử không nghe lời. Thúc ông đến trình quan phủ xin theo luật phải trừng phạt Kiều hoặc trả về lầu xanh. May mắn cho Kiều gặp được ông quan sáng suốt biết quý chuộng kỹ nữ tài sắc vẹn toàn:
…Khen rằng giá lợt thịnh Đường.
Tài này sắc ấy nghìn vàng chưa cân!...
Thực là tài tử giai nhân,
Châu Trần còn có Châu trần nào hơn? …
Quan cao hứng truyền với Thúc ông:
…Đã đưa đến trước cửa công ,
Ngoài thì là lý, song trong là tình.
Dâu con trong đạo gia đình,
Thôi thì dẹp nỗi bất bình là xong…
Quá bất ngờ, mối tình Nho sinh với kỹ nữ nay được quan quyền chính thức công nhận tác thành:
…Kíp truyền sắm sửa lễ công ,
Kiệu hoa cất gió, đuốc hồng ruỗi sao.
Bày hàng cổ vũ xôn xao,
Song song đưa tới trướng đào sánh đôi…
Kỳ Tâm, Thuý Kiều được hưởng tròn một năm ái ân nồng đượm ngập tràn hạnh phúc…
Không ngờ mối tình ngoài luồng của Thúc Sinh đã bị chính thất Hoạn Thư phát hiện và sắp xếp một trận đòn ghen thâm hiểm… kết quả là Kiều bị đưa ra Quan Âm các an cư chép kinh tu niệm. Chàng Thúc không sợ cha nhưng lại sợ vợ chết khiếp nên lén lút ra thăm tình cũ và đành khuyên :
…Liệu đường cao chạy xa bay.
Ái ân ta có chừng này mà thôi…
3. Bạc Hạnh
Trạc Tuyền (Kiều): “Nghĩ đi nghĩ lại quanh co,
Phật tiền sẵn có mọi đồ kim ngân…”
Ni cô giắt lưng chuông vàng, khánh bạc phòng thân, chờ canh khuya vượt tường thoát cảnh chim lồng cá chậu… bơ vơ đất khách, đưa đẩy đến am Chiêu Ẩn của sư bà Giác Duyên. Những tưởng yên thân tu niệm, ai ngờ bị bà Bạc phát hiện chuông, khánh gia bảo của Hoạn gia. Trạc Tuyền phải chuyển sang nhà bà Bạc lẫn trốn, rồi sa vào tay Bạc Hạnh:
“Trước sân lòng đã giải lòng,
Trong màn làm lễ tơ hồng kết duyên,
Thành hôn mới rước xuống thuyền,
Thuận buồm một lá xuôi miền Châu Thai…’’
Tên chồng “lừa” thứ ba này lại bán giai nhân vào hành viện làm kỹ nữ…
4. Từ Hải.
Quá ngao ngán cho cái số đào hoa, má hồng phận bạc Kiều nương bình thản chấp nhận tiếp tục sống trong cõi “đoạn trường”:
…Biết thân chạy chẳng khỏi trời
Cũng liều má phấn cho rồi ngày xanh …
Duyên nghiệp đẩy đưa gặp khách anh hùng:
...Đội trời đạp đất ở đời,
Họ Từ tên Hải vốn người Việt đông …
Anh hùng gặp được giai nhân tri kỷ, thế là “tiền trăm lại cứ nguyên ngân giao hoàn”, giải thoát Thuý Kiều ra khỏi lầu xanh. Ân ái mặn nồng hơn nửa năm chàng động lòng bốn phương. Chia tay người yêu, hẹn ước chừng năm sau sẽ rước nàng vu quy…
Y lời, thành công xong Từ công ban lệnh chỉ khiến mười vị tướng quân đem giáp binh, cung nga thể nữ đi rước Thuý Kiều theo nghi lễ nhập cung của bậc vương hậu. Cờ kiệu rợp trời đích thân Từ Hải cỡi ngựa ra khỏi thành nghênh đón giai nhân…
Sống trong cảnh vinh hoa, quyền uy một cõi lại được Từ tướng công sủng ái yêu chiều nhưng nỗi niềm đoạn trường luôn ám ảnh, Kiều nương chỉ mong có ngày ơn đền oán trả để được thanh thản tâm hồn :
…Từ công nghe nói thuỷ chung,
Bất bình nổi trận đùng đùng sấm vang…
Quan binh theo lệnh chỉ tóm hết kẻ ơn người oán về bản doanh :
…Trướng hùm mở giữa trung quân,
Từ công sánh với phu nhân cùng ngồi…
Phu nhân toàn quyền chủ động xét xử, truyền đưa chàng Thúc trình diện trước tiên. Bao nhiều kỷ niệm tràn về :
…Lâm Truy người cũ chàng còn nhớ không?
Sâm thương chẳng vẹn chữ tòng,
Tại ai, há dám phụ lòng cố nhân…
Chàng Thúc vô cùng sung sướng vì cố nhân không quên tình cũ, ưu ái ban đền ơn hậu hỷ. Hoạn thư, chính danh thủ phạm nhờ trình bày khôn khéo nên được tha ngay trướng tiền. Vợ chồng song toàn, trở về nhà với gấm trăm cuốn, bạc ngàn cân. Đúng là đôi vợ chồng có phước lớn nhất trong bi kịch đoạn trường!
Phần Mã tú ông - Bạc Hạnh hai gã chồng lừa của đệ nhất phu nhân, với năm phạm nhân: Tú bà, Sở Khanh, Ưng, Khuyển, Bạc bà bị tuyên án tử hình tức khắc không được mở một lời biện bạch:
…Máu rơi thịt nát tan tành,
Ai ai trông thấy hồn kinh phách rời…
Sau năm năm Từ Hải khởi nghĩa hùng cứ vùng đất ven biển phương nam, triều đình cử tổng đốc Hồ Tôn Hiến đi đánh dẹp. Quan tổng đốc:
…Biết Từ là đấng anh hùng,
Biết nàng cũng dự trung quân luận bàn…
Nên: …Đóng quân làm chước chiêu an,
Ngọc vàng gấm vóc sai quan thuyết hàng.
Lại riêng một lễ với nàng,
Hai tên thể nữ ngọc vàng ngàn cân…
Phu nhân choá mắt vì ngọc vàng, mơ ước có ngày áo gấm trở lại quê nhà:
…Cũng ngôi mệnh phụ đường đường,
Nở nang mày mặt, rỡ ràng mẹ cha…
Ngày qua ngày như mật rót vào tai, anh hùng cũng khó qua ải mỹ nhân. Bao nhiêu dũng khí dần tan như mây khói :
…Nghe lời nàng nói mặn mà,
Thế công Từ mới trở ra thế hàng…
Kết quả mắc mưu tổng đốc họ Hồ, Từ Hải chết đứng giữa ba quân đợi cho đến lúc người vợ tri kỷ chạy đến ôm khóc mới chịu ngã ngữa nhắm mắt !
5. Thổ Quan.
Hồ đại nhân chiến thắng quân khởi nghĩa liền mở tiệc mừng khao quân, cao hứng cho đòi Kiều nương ra đàn hát mua vui. Ngắm người đẹp vẹn toàn tài sắc, quan lớn trong lúc quá chén sóng tình xao động lã lơi… Rạng ngày tỉnh rượu, nghĩ mình “phương diện quốc gia”, bèn tìm cách giải quyết ngay “ép tình mới gán cho người thổ quan”:
…Kiệu hoa áp thẳng xuống thuyền,
Lá màn rủ thấp, ngọn đèn khêu cao…
Kiều nương vô cùng bẽ bàng, thống hận tự hỏi lương tâm:
…Giết chồng mà lại lấy chồng,
Mặt nào mà lại đứng trong cõi đời…?
Viết thư tuyệt mệnh để lại, giai nhân gieo mình xuống sông Tiền Đường…
6. Kim Trọng.
Những tưởng dòng nước Tiền Đường rửa sạch oan trái, ai ngờ khách hồng nhan còn vương vấn tơ tình! Nhớ lời đạo cô Tam Hợp dặn dò, sư bà Giác Duyên đã nhờ ngư phủ đóng thuyền đợi cứu vớt cố nhân đưa về thảo am an dưỡng… Nương bóng bồ đề lòng trần thanh thản mừng thầm sổ đoạn trường đã được rút tên… Nào hay ông Tơ bà Nguyệt đang âm thầm dẫn dắt chàng Kim tìm đến am tranh năn nỉ!
…Tưởng bây giờ là bao giờ,
Rõ ràng trước mắt còn ngờ chiêm bao…
Cả đại gia đình đoàn viên đủ mặt, Kiều nương bày tỏ lòng mình:
…Sự đời đã tắt lừa lòng,
Còn chen vào chốn bụi hồng làm chi.
Dở dang nào có hay gì,
Đã tu, tu trót qua thì thì thôi…
Vương ông không hài lòng lại đem chữ Hiếu ra ràng buộc:
…Phải điều cầu Phật cầu Tiên,
Tình kia hiếu nọ ai đền cho đây?
Chàng Kim nương lời Vương ông tán tiếp:
…Như nàng lấy Hiếu làm Trinh,
Bụi nào cho đục được mình ấy vay.
Hoa tàn mà lại thêm tươi,
Trăng tàn mà lại hơn mười rằm xưa …
Thế là giây tơ hồng lại ràng buộc giai nhân với người tình đầu đời Kim Trọng làm lễ vu quy lần thứ sáu:
… Cùng nhau giao lạy một nhà,
Lễ là đủ lễ, đôi là xứng đôi.
Động phòng dìu dặt chén mồi
Bâng khuâng duyên mới, ngậm ngùi tình xưa!..
Hai trăm năm lẽ trôi qua, ngày nay đọc ĐOẠN TRƯỜNG TÂN THANH, chiêm nghiệm những khuôn mặt nam nhi có liên hệ với cuộc đoạn trường của Thuý Kiều mà ngao ngán…
- Nho sĩ thành đạt: như chàng Kim vừa gặp Thuý Kiều chốc lác là tâm thần ngẩn ngơ quên việc học hành, tự tiện lấy xuyến vàng tặng người đẹp đính ước cùng nhau không cần hỏi ý cha mẹ… Thúc sinh cũng chẳng phải tay vừa, ngàn vàng mua một trận cười như không. Chưa thành đạt đã lập gia thất. Thúc thiếu gia vào lầu xanh nhìn nhan sắc nàng Kiều là rụng tim tìm mọi cách chung sống cùng kỹ nữ. Cha già nghiêm trách nghịch tử để ngoài tai… Vương Quan, niềm hãnh diện của họ Vương, hy vọng về sau nối dòng nho gia, tuổi mới lớn đã sành sõi tình sử.
Ba chàng nam tử này đều lịch lãm tình trường, được cha mẹ nuôi dưỡng với giấc mộng đỗ đạt làm quan để vinh thân phò gia…
- Nho sĩ hư hỏng: như Mã Giám Sinh, Sở Khanh học hành dang dở truỵ lạc chốn thanh lâu, kỹ viện ăn chơi, trác táng trở thành tú ông, ma cô cộng tác với tú bà hành nghề mua hương bán phấn kiếm ăn…
- Trượng phu, anh hùng: TỪ HẢI lãnh đạo nông dân phất cờ đào khởi nghĩa. Buổi đầu hợp với lòng người, mong muốn lật đổ triều đình phong kiến bóc lột nhân dân để hưởng thụ xa hoa truỵ lạc. Chiếm được mấy thành ven biển phía nam, anh hùng gặp gỡ giai nhân tại xóm bình khang, không chỉ say đắm nhan sắc chim sa cá lặn mà Từ công còn vô cùng hạnh phúc vì ý hợp tâm đầu... Người hùng cho phu nhân toàn quyền xử lý việc ân oán giang hồ. Đem tiền của nhân dân ủng hộ khởi nghĩa cách mạng, tuỳ tiện ban phát trả ơn riêng. Độc đoán xét xử, truyền lệnh giết bảy mạng người không cho một lời biện bạch... Đại cuộc chưa thành mà đã lộng hành, càn rỡ như vậy làm sao lòng dân tiếp tục theo về? Cuối cùng, anh hùng không qua được ải mỹ nhân, chí lớn tiêu tan lầm mưu dụ hàng mà phải chết đứng giữa ba quân, vùi thây ven sông vắng.
Một bước sẩy chân ngàn đời ôm hận,
Quay đầu nhìn lại nấm mồ vạn năm.
T.Đ.S
