Sau ngày thống nhất đất nước cho đến nay (2022), tôi đã trải qua 23 năm làm cán bộ Nhà nước (1975-1998) và 24 năm hưu trí (1998-2022) tôi chưa hề được biên chế trong một cơ quan, viện nghiên cứu lịch sử văn hóa nào. Nhưng do đam mê yêu lịch sử văn hóa Huế và những liên quan đến Huế tôi đã dấn thân làm một nhà nghiên cứu không chuyên. Không khoa bảng, không chức vụ, không trong cơ quan nghiên cứu, nhưng với hàng chục đầu sách về triều Nguyễn và Huế xưa của tôi đã giúp tôi có một chỗ đứng riêng trong giới nghiên cứu khoa học Việt Nam.

Ngoài hàng chục hội nghị, hội thảo khoa học về nhiều lĩnh vực thuộc lịch sử, văn hóa, du lịch ở Huế, tôi đã được mời tham dự các Hội thảo, hội nghị khoa học về những đề tài khác nhau từ Bắc chí Nam:

- Quảng Ninh (Vua Dực Tông nhà Nguyễn thán phục công đức giữ nước của vua Nhân Tông nhà Trần)

- Hà Nội (tham luận về Đại thần Nguyễn Trọng Hợp),

- Thanh Hóa (Nhà Nguyễn),

- Nghệ An (Thời niên thiếu Bác Hồ, Phượng Hoàng Trung Đô),

- Hà Tĩnh (Đại học sĩ Trương Quốc Dụng),

- Quảng Bình (Hoàng Tá Viêm),

- Quảng Trị (vua Hàm Nghi ở Tân Sở, Nhà thờ La Vang),

- Đà Nẵng (Pháp đánh Đà Nẵng năm 1858),

- Quảng Ngãi (Đại thần Trương Đăng Quế),

- Bình Định (Đào Tấn),

- Đà Lạt (Hoàng hậu Nam Phương),

- Đak Lak (Cựu hoàng Bảo Đại với Ban Mê Thuột),

- Bà Rịa Vũng Tàu (1783 Nguyễn Ánh không ra Côn Đảo)

- TP Hồ Chí Minh (Thử bàn về bản sắc văn hóa Huế trong văn học nghệ thuật vùng núi Ngự sông Hương, Vị thế nào cho nhà văn Việt Nam trong cơ chế thị trường và hội nhập, Trong kiến trúc quy hoạch thời kỳ hội nhập xin dành một không gian thiêng thích đáng cho hồn Việt.v.v.)

Tham luận về nhiều lĩnh vực, nhiều đề tài.

- Có những tham luận là những khám phá bí ẩn (Cung điện Đan Dương đáp số chung cho những câu hỏi đặt ra từ các dinh phủ cuối đời các chúa Nguyễn đến thời Nguyễn Huệ Quang Trung, Thời niên thiếu của Bác Hồ ở Huế),

- Những tham luận minh họa để khẳng định (Trần Văn Kỷ người tham mưu, người tri kỷ của vua Quang Trung ) hay ngược lại có những phản biện lịch sử (Bi kịch Hoàng Tá Viêm, “Xuất” và “Xử” trong cuộc đời chính trị của Trương Vĩnh Ký),

- Những tham luận đề cập đến lý tưởng (Huế là nơi hình thành tư tưởng yêu nước và chí hướng cách mạng của Nguyễn Tất Thành), về tâm linh (Ngọn lửa Thích Tiêu Diêu toả sáng giữa sân chùa Từ Đàm Huế ngày 16-8-1963) - Những tham luận về văn hóa: Thử bàn về bản sắc văn hóa Huế trong…;

- Những tham luận về du lịch (Bàn về Slogan cho du lịch Huế, Đi tìm thương hiệu cho du lịch Huế );

- Từ những đề tài lịch sử sâu sắc (Sau ngày thất thủ Kinh đô 23- 5 Ất Dậu (1885), những ai đã phò vua Hàm Nghi ra Tân Sở để phát động Phong trào Cần Vương chống Pháp?) cho đến những đề tài rất đời thường (Trong kiến trúc quy hoạch thời kỳ hội nhập xin dành một không gian thiêng thích đáng cho hồn Việt) v.v.

Làm người cầm bút xứ Huế tôi đã có nhiều bài khảo cứu lịch sử văn hóa Huế. Khảo cứu do cảm hứng hay do yêu cầu của cuộc sống xã hội. Tham luận cũng phải khảo cứu nhưng theo yêu cầu của các tổ chức hội thảo khoa học. Tham luận được trình bày trước các nhà nghiên cứu. Có tranh luận phản biện để đi đến giá trị đích thực của tham luận. Vì thế tôi không nhập những tham luận vào tập Khảo Cứu của tôi.

Phần lớn những tham luận của tôi đã được in trong các Kỷ yếu Hội thảo Khoa học hoặc in rải rác trong các sách Nghiên cứu Triều Nguyễn và Huế xưa của tôi, trong tập Tham luận để khám phá này là sưu tập những tham luận của tôi đã được in chung trong các sách của các Hội thảo khoa học cùng với các tham luận của tôi chưa được đưa vào các sách của tôi.

Mai sau dù có bao giờ… một chút trí tuệ lưu lại cho các thế hệ yêu Huế sau tôi.

Kỷ niệm tuổi 85, 15-7-1937

Nguyễn Đắc Xuân

----------------

MỤC LỤC

PHẦN THỨ I KHÁM PHÁ

1. Cung điện Đan Dương đáp số chung cho những câu hỏi đặt ra từ các dinh phủ cuối đời các chúa Nguyễn đến thời Nguyễn Huệ Quang Trung

2. Được nhận bản sao sáu bức tranh quý

3. Vua Dực Tông nhà Nguyễn thán phục công đức giữ nước của vua Nhân Tông nhà Trần

4. Cách đây ba mươi năm nhờ chỉ dẫn của gia đình cụ Lê Trinh tôi tìm được ngôi nhà cũ đường Đông Ba- nơi lần đầu vào Huế, Bác Hồ đã sống qua

5. Huế là nơi hình thành tư tưởng yêu nước và chí hướng cách mạng của Nguyễn Tất Thành

PHẦN THỨ II

LỊCH SỬ

6. Thời vua Thiệu Trị tàu Constitution của Hoa Kỳ mở đầu cuộc chiến tranh thực dân Pháp đánh Đà Nẵng/ Việt Nam

7. Bi kịch Hoàng Tá Viêm

8. Đại thần Nguyễn Trọng Hợp một nhân cách lớn thời Nguyễn suy tàn

9. Vài tờ sớ dâng lời nói thẳng lên vua Tự Đức của Thân văn Nhiếp

10. Cuộc đời của Linh mục Léopold Cadière Linh mục Gérard MOUSSAY. Ý kiến phản biện của Nguyễn Đắc Xuân

11. Những di tích và sự kiện lịch sử thể hiện mối quan hệ qua lại giữa Thuận Hóa và Quảng Nam

12. “Xuất” và “Xử” trong cuộc đời chính trị của Trương Vĩnh Ký

13. Tìm hiểu lịch sử Nhà thờ La Vang qua các nguồn tư liệu của Thiên Chúa Giáo

PHẦN THỨ III

VĂN HÓA DU LỊCH HUẾ

14. Từ Điển Tiếng Huế của Bác sĩ Bùi Minh Đức, một pho tư liệu Huế học

PHẦN THỨ IV TÂM LINH

15. Vùng toả sáng của ngọn lửa từ bi

16. Ngọn lửa Thích Tiêu Diêu toả sáng giữa sân chùa Từ Đàm Huế ngày 16-8-1963

PHẦN THỨ V NHẬN ĐỊNH

17. Trong kiến trúc quy hoạch thời kỳ hội nhập xin dành một không gian thiêng thích đáng cho hồn Việt

18. Kho tàng Hán Nôm ở Huế dưới mắt một người không chuyên

19. Công trình từ điển lịch sử Thừa Thiên Huế làm rối loạn lịch sử Thừa Thiên Huế

20. Nguyễn Đắc Xuân – Vài điều về Liên Thành, tác giả “Biến động miền Trung”